4.2.1: 1830 - 1910 - Inleiding


Nieuwe technieken gaven het drukkersbedrijf in de loop van de negentiende eeuw een heel ander aanzien. Rond 1900 had zich een technisch regime - een ensemble van machines en werkwijzen - gevestigd dat pas in de jaren zestig van de twintigste eeuw, met de komst van het fotografisch zetten en de computer, zou worden vervangen.

Al voor 1830 hadden handbediende ijzeren persen en de steendruk hun intrede gedaan in Nederland. Na 1830 verschenen achtereenvolgens de snelpers, de stereotypie, de rotatiepers en zetmachines, met name de linotype en de monotype. Mechanisatie en schaalvergroting waren hier de sleutelbegrippen, al was het typerend voor de drukkersbranche dat een groot aantal kleine bedrijven bleef bestaan, die vaak in een moordende concurrentieslag met elkaar verwikkeld waren. Daarnaast werd een enorme verscheidenheid aan illustratietechnieken ingevoerd, zowel in de hoogdruk en diepdruk als in de vlakdruk. Fotografische reproductietechnieken werden na 1850 onderdeel van steeds meer van deze technieken. Naast mechanische, waren het hier vooral chemische procédés die het werk van de kunstenaar en de ambachtsman terugdrongen. Geïllustreerde tijdschriften, tot 1830 nog een kostbare zeldzaamheid, verschenen mede dankzij deze technieken, vooral na 1850, in een grote verscheidenheid op de markt. Hetzelfde gold voor boeken en tijdschriften voor kinderen, waarin plaatjes vanouds een belangrijke plaats innamen.

De nieuwe productiemethoden maakten een fenomenale groei in de drukwerkproductie mogelijk evenals een veel lagere prijs voor boeken en kranten, waardoor deze rond 1900, voor het eerst in de geschiedenis, niet langer uitsluitend luxeproducten waren.

Sinds de auteurswet van 1817 (die in 1882 werd uitgebreid) verbeterde de positie van de schrijver ten opzichte van de uitgever langzamerhand en werd het algemeen gebruik dat zijn naam op het titelblad verscheen. Er trad specialisatie op in de boekenbranche, ook weer vooral na 1850: steeds meer uitgevers waren niet langer tevens drukker en boekhandelaar, maar de schakel tussen die twee.

De zetters, drukkers en ander personeel in de gemechaniseerde drukkerijen deelden volop in de ellende die de industrialisatie meebracht. Zij richtten in 1866 de eerste vakbond in Nederland, de Algemene Nederlandse Typografen Bond (ANTB) op, die met succes streed voor hoger loon en betere werkomstandigheden.


auteur: D. van Lente
 
 


Inleiding



lithografie

Definitie: 1. vlakdruktechniek waarbij het oppervlak van een steen zo wordt behandeld dat alleen de met vet krijt of inkt betekende delen die moeten afdrukken inkt opnemen.
2. prent die volgens deze techniek is vervaardigd.