3.3.5: 1725 - 1830 - Distributiewijzen/reclame


Het transport van boeken geschiedde meestal met de voordelige trekschuit. Voor de distributie schakelden uitgevers ook wel agenten van nieuwsbladen of postmeesters in. Ambulante handelaars, zoals marskramers, voorzagen stad en platteland van drukwerk en in de steden speelden straatverkopers in samenwerking met de gevestigde boekhandel een belangrijke rol in de verspreiding van drukwerk. In de laatste decennia van de achttiende eeuw werden meerdere grote, feestelijke boekenloterijen georganiseerd van overwegend Nederlandstalige boeken, waarbij boekverkopers een groot deel van hun voorraden konden omzetten in contanten.

Binnen de steden met een boekverkopersgilde werd verkoop via ongebonden veilingen alleen toegestaan voor plaatselijke boekverkopers, maar al vroeg in de achttiende eeuw werden buiten de boekhandelscentra boekhandelsveilingen georganiseerd waar iedere boekverkoper kon kopen en verkopen. In de tweede eeuwhelft concentreerden dergelijke - vrijwel jaarlijkse - veilingen zich in de omgeving van de boekhandelsmetropool Amsterdam en voor de Franse boekhandel in Den Haag. Artikelen opgekocht in deze veilingen werden vanaf de jaren veertig regelmatig verramsjt.

Naast rechtstreekse levering aan de debitant schakelden de uitgevers in de tweede helft van de eeuw hoofdcorrespondenten in voor de distributie. Tegen het einde van de eeuw werd de centrale positie van de Amsterdamse hoofdcorrespondenten in de distributie steeds duidelijker. In de negentiende eeuw verliep vrijwel de gehele distributie via Amsterdamse hoofdcorrespondenten. De committenten ontvingen hun bestellingen via hun hoofdcorrespondent in Amsterdam die tevens de distributie van hun uitgaven verzorgde.

Dankzij de opkomst van de commissiehandel - vooral toegepast voor nieuwgoed (met uitzondering van kostbare en kwetsbare werken) - kon het aanbod in de boekwinkels verbreden. Omstreeks het midden van de eeuw ontstonden samenwerkingsverbanden van gespecialiseerde boekverkopers voor de distributie van nouveautés. Distributiemonopolies waarbij een boekverkoper het alleenrecht kreeg voor de verspreiding van een uitgave, schijnen in de Republiek zeldzaam te zijn geweest.

Informatie over de beschikbaarheid van uitgaven geschiedde middels advertenties in kranten en tijdschriften en prospectussen die zowel de boekverkopers als het publiek voorlichtten over nieuwe uitgaven, intekenprojecten, het aanbod van oudere boeken tegen verlaagde prijzen en veilingen. Vanaf 1720 is een snelle groei van het aantal boekverkopersadvertenties waarneembaar. In de late jaren dertig verschenen verschillende bibliografieën met nieuw verschenen boeken en overzichten van verkrijgbare boeken met de particuliere eindprijzen, aanvankelijk met onregelmatige tussenpozen, maar vanaf 1790 tot 1832 maandelijks.

Het aanbod van individuele boekverkopers werd door fondscatalogi en magazijncatalogi en door stocklijsten achterin (en soms voorin) boeken wereldkundig gemaakt. Rond 1750 verschenen twee nieuwe organisatievormen die het lezen zonder kopen op grotere schaal mogelijk maakten: de commerciële leesbibliotheek en het particuliere leesgezelschap. De leesbibliotheekhouders gaven catalogi uit onder vermelding van de prijzen van de boeken. Dit laatste geschiedde mede met het oog op verkoop, zodat leesbibliotheekcatalogi tevens dienst deden als assortimentscatalogus.

Antiquarische en tweedehands boeken werden gedistribueerd via boekwinkels en publieke aucties. Het publiek werd over het aanbod geïnformeerd door middel van voorraadcatalogi en veilingcatalogi. De eerste bevatten aanvankelijk zowel oude als nieuwe titels, maar omstreeks 1750 gingen enkele boekverkopers ertoe over om van hun antiquarische boeken afzonderlijke catalogi met prijzen uit te geven. Dit markeerde het begin van de scheiding van de distributiekanalen voor het oude en nieuwe boek.

Meestal hield men zich in de boekhandel aan de door de uitgever vastgestelde prijs. De prijs als reclamemiddel werd gebruikt bij aanbiedingskortingen en intekening. Veel boeken kwamen uit in 'stukjes' die relatief goedkoop waren, met de bedoeling meer potentiële kopers tot aanschaf te verleiden. Diversificatie in de uitvoering van boeken met daarbij behorende prijsverschillen werd eveneens aangewend om meerdere segmenten van de markt te bereiken.


auteur: H. van Goinga
 
 


Distributiewijzen/reclame