5.1.1: 1910 - heden - Inleiding


In de twintigste eeuw lijken boeken steeds minder op elkaar, een tendens die al in de negentiende eeuw is ingezet met de mogelijkheden die de zogeheten uitgeversband (ook wel 'vliegende band') bood. Naast harde en flexibele banden, langwerpige, vierkante en oblongformaten zien we fleurige en sobere, geïllustreerde en bijna blanco boeken terwijl vooral na de Tweede Wereldoorlog ook plastic voor de kaft werd gebruikt. Boeken en kranten die eind jaren veertig begin jaren vijftig op de markt kwamen, zijn als gevolg van de toen heersende papierschaarste te herkennen aan het dunne, slechte papier. In de jaren negentig werd het gebruik van zuurvrij papier dat de tand des tijds kon doorstaan vrij algemeen.

Aan het eind van de twintigste eeuw werd geëxperimenteerd met het e-boek en printing on demand. Ook in de boekverzorging ontstond meer variatie en experiment doordat de professionele vormgever zijn intrede deed, en zich met name in de naoorlogse jaren deed gelden. Als de eerste 'vormgevers' kunnen de private press-typografen van omstreeks 1910 beschouwd worden. Een boek was tot in de jaren vijftig een kostbaar bezit en dat moest ook te zien zijn, zodat dikke en op zwaar papier gedrukte boeken gangbaar waren. De voorkeur voor ellenlange titels was in 1910 al goeddeels verdwenen, maar het uitgeven in afleveringen kwam de eerste decennia nog veel voor, vooral in het goedkopere segment. Het met foto's geïllustreerde tijdschrift nam in de eerste helft van de eeuw een hoge vlucht dankzij nieuwe reproductietechnieken. In de jaren negentig zien we kleurenfoto's opduiken in kranten.

De eerste grote succesvolle pocketreeks was Prisma, die in 1951 begon en ook non-fictie bevatte. De pocketformule (herdruk, hoge oplage, lage prijs) veranderde het boek in een gebruiksartikel, een ding dat na lezing zelfs kon worden weggegooid of weggegeven. Het is opvallend dat ondanks alle nieuwe snufjes en goedkope substituten, een markt voor mooie, bibliofiel verzorgde boeken bleef bestaan. Binnen dit alternatieve circuit moet de Stichting Drukwerk in de Marge genoemd worden, opgericht in 1974. Deze organisatie brengt eigentijdse private presses bij elkaar, die vaak met ouderwetse techniek fraaie resultaten bereiken. Maar ook in het reguliere aanbod is de aandacht voor de vormgeving niet verflauwd. De uitverkiezing van de Best Verzorgde Boeken is al vanaf 1925-1926 tot op de dag van vandaag, een jaarlijkse traditie, zij het met enkele onderbrekingen.


auteur: L. Kuitert
 
 


Inleiding