2.2.5: 1585 - 1725 - Samenwerking


In de loop van de zeventiende eeuw veranderde de samenwerking tussen boekverkopers, drukkers en andere bij de boekproductie betrokkenen: naast oude structuren zoals de gilden of familie- en geloofsbanden, ontstonden na het midden van de eeuw nieuwe vormen van samenwerking die hun plaats vonden naast de bestaande. Die verandering was de oorzaak van de ongekende schaalvergroting van de Nederlandse boekproductie. Een belangrijk deel van deze boeken was bestemd voor de lokale markt, een geringer deel voor de export. Tegen het eind van de eeuw nam de lokale afzet af en de export toe. De import van boeken was in verhouding tot de export klein; internationale jaarmarkten en andere oude distributiekanalen bleven tot het derde kwart van de eeuw belangrijk. De ruilhandel verdween echter grotendeels.

De gilden waren in de zeventiende eeuw niet te vergelijken met de traditionele, uit de Middeleeuwen stammende gilden, met hun strenge regels die gericht waren op het afschermen van de markt en het handhaven van de traditionele productiewijzen. Het zeventiende-eeuwse boekdrukkers- en boekverkopersgilde was eerder een samenwerkingsverband dat op onnadrukkelijke wijze het zakelijke fatsoen garandeerde, bijvoorbeeld door het tegengaan van nadrukken, door bij te staan bij de afwikkeling van conflicten over financiële zaken, opvolgingskwesties te regelen en dergelijke.

Familiebanden speelden een grote rol in de zeventiende-eeuwse maatschappij en ook bij de drukkers en boekverkopers gingen zakelijke en huwelijks- of familiebanden hand in hand. Daarnaast speelden in het religieus versplinterde Nederland de relaties met geloofsgenoten een rol. Een doopsgezinde drukker wendde zich voor een lening tot geloofsgenoten en een contraremonstrantse uitgever als Marten Janszoon Brandt liet zijn boeken veelal drukken bij drukkers die even streng in de leer waren als hijzelf.

De relaties tussen uitgevers onderling en tussen uitgevers en drukkers komen vaak tot uiting in impressa: de uitgevers staan op de titelpagina, de drukker vinden we meestal achterin het boek terug, in het colofon. Vanaf het midden van de eeuw werd dat laatste minder gebruikelijk. Zo is van de Amsterdamse drukker Baccamude, die werkte voor alle grote uitgevers en honderden titels moet hebben gedrukt, minder dan een dozijn boeken bekend waarin zijn naam gevonden wordt. De relaties tussen uitgevers werden, naarmate de eeuw vorderde, inniger. Vooral voor grote uitgaven zien we dat het risico gedragen werd door samenwerkende uitgevers. Soms werd de oplage door hen verdeeld, waarbij ze elk een eigen titelpagina lieten vervaardigen, vaker zien we echter een reeks namen en, op het einde van de eeuw, simpele aanduidingen als 'De Compagnie'. Deze overeenkomsten werden tot in het kleinste detail vastgelegd in notariële contracten. Misschien wel even belangrijk als de relaties tussen uitgevers onderling waren de relaties tussen uitgevers en papierhandelaars. Deze leveranciers van de voornaamste en duurste grondstof van het kapitaal-intensieve drukproces financierden in feite de meeste uitgaven door op krediet te leveren tegen een lage rente.

We zien in de loop der tijd verschillende manieren van internationale samenwerking. Grote academisch georiënteerde drukkers als de Elzeviers beschikten over een uitgebreid en fijnmazig internationaal netwerk en soms over vestigingen in andere landen. Er werd samengewerkt met agenten die de distributie ter plaatse voor hun rekening namen. Deze agenten verrichtten hand- en spandiensten voor de Nederlandse overheid en traden daarnaast op als makelaars in kennis en in boeken. Ook werd er gebruik gemaakt van de netwerken van internationaal opererende geleerden als Athanasius Kircher. In Nederland werden boeken beduidend goedkoper geproduceerd dan in andere landen. Dat leidde tot bulkexporten van, bijvoorbeeld, bijbels. De Amsterdamse joodse drukker en uitgever Joseph Athias en zijn partner, de katholieke weduwe Schipper, waren specialisten op dit terrein. Ten slotte waren er uitgevers die zich richtten op emigranten: de naar Nederland gevluchte hugenoten gaven boeken uit die afgezet werden bij hun geloofsgenoten in heel Europa.


auteur: P. Dijstelberge
 
 


Samenwerking