5.3.7: 1910 - heden - Handel met het buitenland


In de loop van de twintigste eeuw verbeterde de handelsbalans met het buitenland langzaamaan. Aan het begin van de eeuw was de export uit Nederland bijzonder gering. Terwijl de import met het jaar bleef groeien, heroverde Nederland vooral na de Tweede Wereldoorlog zijn positie in de internationale wetenschappelijke uitgeverij.

De importboekhandel was sinds het laatste kwart van de negentiende eeuw geconcentreerd in de handen van enkele gespecialiseerde importeurs. Specialisatie was er vooral per taalgebied, met bijvoorbeeld Feikema Caarelsen en Nilsson & Lamm voor het Franse en Italiaanse boek en J.G. Robbers en Kirberger & Kesper voor het Engelse. Maar ook vond een scheiding naar de aard van het materiaal plaats, zodanig dat een enkele importeur (N.V. Van Ditmar's Courantenimport- en Kiosken Onderneming) zich over vrijwel alle kranten en tijdschriften ontfermde. De grootste boekhandels betrokken hun boeken rechtstreeks bij buitenlandse uitgeverijen. Nederlandse uitgevers beschouwden importeurs als concurrenten, en zij mochten niet toetreden tot de Koninklijke Nederlandse Uitgeversbond.

De internationale oriëntatie van Nederland in het interbellum betrof ook de boekhandel. Vooral veel populaire bellettrie werd geïmporteerd. Dit leidde in de jaren twintig en dertig tot de vrees dat deze boeken van een 'minderwaardig literair gehalte' oneerlijke concurrentie zouden aandoen aan de Nederlandse boekhandel, die toch al onder overproductie zou lijden.

Na de Tweede Wereldoorlog - toen eigenlijk slechts uit Duitsland werd geïmporteerd - leefde de import opnieuw op. De jaarlijkse boekenmarkten (Frankfurter Buchmesse) en internationale beurzen speelden hier een belangrijke rol in, waarbij het handelen in boeken steeds meer ging plaatsmaken voor het handelen in rechten. Tentoonstellingen van vooral Engelstalige boeken werden georganiseerd om de export uit de deelnemende landen te bevorderen en het contact met de rest van de wereld te herstellen. Het Engelstalige boek, dat in de jaren dertig al een voorsprong begon te nemen op het Franse en Duitse boek, bloeide als nooit tevoren. Dit gold zowel voor bellettrie als voor het wetenschappelijke boek. Naast boekhandels die uitsluitend Engelstalige boeken verkochten (in de Randstad), voerde vrijwel iedere boekhandel in Nederland een aanzienlijke selectie Engelse boeken. In de vroege jaren negentig leidde het belang van de Nederlandse exportmarkt (Nederland importeerde het grootste aantal Engelstalige boeken per hoofd van de bevolking) tot het fenomeen van de zogenaamde 'early export paperback'. Door in Nederland een vroege paperbackeditie van een nieuwe Britse of Amerikaanse roman uit te brengen, probeerden buitenlandse uitgevers de markt af te romen voordat de Nederlandse vertaling kon verschijnen. Aan het eind van de eeuw waren Nilsson & Lamm en Van Ditmar de twee grootste importeurs.

Afgezien van Vlaanderen was er voor het Nederlandse boek geen exportmarkt van betekenis (Nederlands-Indië was als overzees rijksdeel geen exportmarkt). Die was er wel voor het niet-Nederlandstalige wetenschappelijke boek. De internationale wetenschappelijke uitgeverij toonde aan het eind van de negentiende eeuw tekenen van herstel, met firma's als Nijhoff, Brill en Sijthoff. In de twintigste eeuw, vooral na de Tweede Wereldoorlog, groeide zij sterk, met Elsevier, Mouton, North-Holland Publishing Company, Rodopi et cetera. Aan het eind van de eeuw behoorden Reed Elsevier en Wolters Kluwer tot de wereldtop van internationale wetenschappelijke uitgeversconcerns, maar slechts een klein percentage van hun productie vond in Nederland plaats.

Naast de wetenschappelijke uitgeverij kwam na de Tweede Wereldoorlog ook de internationale wetenschappelijke boekhandel sterk op. Omdat zij bekend stonden om hun internationale oriëntatie, namen veel buitenlandse institutionele afnemers Nederlandse internationale boekhandels in de arm; Houtschild, Nijhoff International, Erasmus, Nedbook en andere waren actief over de hele wereld.


auteur: A.H. van der Weel
 
 


Handel met het buitenland